İşçi ve işveren arasındaki ilişki, karşılıklı güven ve kanunlara saygı temelinde yürütülür. Ancak işçinin kişilik haklarının ihlal edildiği veya en temel hakkı olan ücretinin zamanında ödenmediği durumlar, bu ilişkiyi temelden sarsar. Türk İş Hukuku, bu gibi durumlarda işçiye, iş sözleşmesini tek taraflı olarak sona erdirme ve tazminat haklarını talep etme imkanı tanımaktadır. Sistematik psikolojik taciz, yani mobbing, ve ücretin zamanında ödenmemesi, işçiye kanunun tanıdığı “haklı nedenle derhal fesih” hakkını veren en önemli gerekçelerdendir.

İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı Nedir?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesi, işçiye belirli koşulların varlığı halinde iş sözleşmesini bildirim süresini beklemeksizin ve derhal sona erdirme hakkı tanır. Bu durum, halk arasında “istifa” olarak bilinse de hukuken çok daha farklı ve önemli sonuçlar doğuran bir “haklı fesih” olabilir. İşçi, bu hakkını kullandığında, belirli şartları sağlıyorsa, işverenden kıdem tazminatı başta olmak üzere diğer yasal haklarını talep edebilir. Haklı nedene dayanmayan normal bir istifada ise işçi, kıdem tazminatı hakkını kaybeder.

İş Kanunu’nun 24. maddesinin ikinci fıkrası olan “Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri” başlığı, mobbing ve ücretin ödenmemesi gibi durumları işçi açısından haklı fesih nedeni olarak düzenlemiştir.

Sistematik Psikolojik Taciz (Mobbing)

Mobbing, bir veya birden fazla kişi tarafından diğer bir kişiye yönelik olarak düşmanca ve ahlaka aykırı yöntemlerle uygulanan sistematik psikolojik bir baskıdır. Yargıtay kararlarında da kabul edildiği üzere, bir davranışın mobbing sayılabilmesi için anlık ve tek seferlik bir olay olmaması, belirli bir süre boyunca sistematik ve kasıtlı olarak tekrarlanması gerekir.

Mobbing olarak kabul edilebilecek bazı davranışlar şunlardır:

• Sürekli olarak aşağılanması, küçük düşürülmesi veya alay edilmesi.
• Liyakat ve pozisyonla uyuşmayan anlamsız görevler verilmesi veya hiç görev verilmemesi.
• Diğer çalışanlardan izole edilmesi, sosyal olarak dışlanması.
• Sürekli olarak sözlü veya yazılı olarak tehdit edilmesi, bağırılması.
• Kişisel konulara ve özel hayata ilişkin dedikodu yapılması veya iftira atılması.

Mobbinge uğrayan işçi, bu durumu ispatlayabildiği takdirde İş Kanunu madde 24/II uyarınca iş akdini haklı nedenle feshedebilir.

Ücretin Kanuna ve Sözleşmeye Uygun Ödenmemesi

İşçinin en temel hakkı, emeğinin karşılığı olan ücretini zamanında ve eksiksiz olarak almasıdır. İş Kanunu’nun 24/II-e bendi, “İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse” işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebileceğini açıkça belirtmiştir.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, ücretin kanunda veya sözleşmede belirtilen ödeme gününden itibaren 20 günden fazla gecikmesi durumunda işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabileceği gibi, bu durumun sık sık tekrarlanması halinde haklı nedenle fesih hakkını da kullanabilir. Ücretin hiç ödenmemesi, sürekli olarak eksik ödenmesi veya sigorta primlerinin gerçek ücret üzerinden yatırılmaması (düşük prim) da bu kapsamda değerlendirilen önemli haklı fesih nedenleridir.

Haklı Feshin Tazminat ve Alacaklara Etkisi

İş sözleşmesini mobbing veya ücretin ödenmemesi gibi haklı bir nedene dayanarak fesheden işçi, bazı tazminat ve alacak haklarına sahip olur. Bu durum, haklı feshin en önemli hukuki sonucudur.

Kıdem Tazminatı Hakkı

Haklı nedenle fesih durumunda, işçinin en az bir yıllık çalışma (kıdem) süresi varsa, kıdem tazminatı hakkı doğar. İşçi, normalde istifa ettiğinde bu hakkını kaybederken, feshin haklı bir gerekçeye dayanması bu durumu değiştirir. Kıdem tazminatı, işçinin çalıştığı her tam yıl için 30 günlük son giydirilmiş brüt ücreti tutarında hesaplanır.

Diğer İşçilik Alacakları

İşçi, iş sözleşmesi nasıl sonuçlandırılmış olursa olsun aşağıdaki haklarını talep edebilir:

• Ödenmemiş Ücretler: Geriye dönük ödenmemiş tüm maaş alacakları.
• Fazla Mesai Ücretleri: Ödenmemiş fazla çalışma ücretleri.
• Yıllık İzin Ücreti: Kullanılmamış yıllık izin sürelerine ait ücretler.
• Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücretleri: Bu günlerde çalışılmasına rağmen ödenmemiş bayram ve tatil mesaisi ücretleri.

Haklı fesih durumunda işçi, bildirim süresine uymak zorunda olmadığı için işverene ihbar tazminatı ödemez. Aynı şekilde, işçinin haklı feshi söz konusu ise işveren de işçiye ihbar tazminatı ödemekle yükümlü değildir.

Mobbing Nedeniyle Manevi Tazminat

İşçi, mobbing nedeniyle kişilik haklarının saldırıya uğradığını, ruhsal olarak yıprandığını kanıtlayarak, kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarına ek olarak Borçlar Kanunu kapsamında işverene karşı manevi tazminat davası da açabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

1. Mobbinge uğradığımı nasıl ispat edebilirim? Mobbingin ispatı genellikle zordur ancak imkansız değildir. E-posta yazışmaları, şirket içi mesajlaşmalar, görevlendirme yazıları, tanık beyanları (özellikle işyerinden ayrılmış eski çalışanların tanıklığı), performans değerlendirme raporları ve gerekli durumlarda alınan tıbbi (psikolojik) raporlar mobbingin ispatında kullanılabilecek önemli delillerdir.
2. Maaşım sadece birkaç gün gecikti. Bu durumda hemen işi bırakabilir miyim? Maaşın ödenmesindeki birkaç günlük gecikme, Yargıtay kararlarına göre tek başına haklı fesih için yeterli görülmeyebilir. Ancak bu durumun sürekli bir hal alması, işverenin ödeme konusunda kötü niyetli veya sürekli ihmalkar davranması, işçi için haklı bir fesih nedeni oluşturabilir. Ücretin 20 günden fazla gecikmesi ise kanunen işçiye hem iş bırakma hem de haklı fesih imkanı tanır.
3. Haklı nedenle işten ayrılmak için ne yapmalıyım? Noterden ihtarname çekmek şart mı? Kanunen yazılı bir bildirim zorunluluğu olmasa da, ispat kolaylığı açısından haklı nedenle fesih hakkını kullanırken durumu anlatan bir ihtarnameyi noter aracılığıyla işverene göndermek en doğru ve güvenli yoldur. İhtarnamede, iş sözleşmesini hangi haklı sebeplere (örneğin; sistematik mobbing, ücretin sürekli geç ödenmesi gibi İş Kanunu Md. 24’e atıf yaparak) dayanarak feshedildiğinin açıkça ve detaylı bir şekilde belirtilmesi, olası bir davada eli son derece güçlendirecektir.